Co to jest efekt Mandeli?

Kiedy masy ludzi wierzą, że jakieś wydarzenie miało miejsce, podczas gdy tak nie było.

Efekt Mandeli odnosi się do sytuacji, w której duża grupa ludzi wierzy, że jakieś wydarzenie miało miejsce, podczas gdy tak nie było. Spojrzenie na pochodzenie efektu Mandeli, kilka znanych przykładów, jak również kilka potencjalnych wyjaśnień tego dziwnego zbiegu percepcji może pomóc rzucić światło na to wyjątkowe zjawisko.

Pochodzenie Efektu Mandeli

Termin „Efekt Mandeli” został po raz pierwszy użyty w 2009 roku przez Fionę Broome, kiedy stworzyła stronę internetową, aby szczegółowo opisać swoje obserwacje tego zjawiska. Broome była na konferencji i rozmawiała z innymi ludźmi o tym, jak zapamiętała tragedię śmierci byłego prezydenta RPA Nelsona Mandeli w południowoafrykańskim więzieniu w latach 80-tych.

Jednak Nelson Mandela nie zmarł w latach 80. w więzieniu – zmarł w 2013 roku. Kiedy Broome zaczęła rozmawiać z innymi ludźmi o swoich wspomnieniach, dowiedziała się, że nie jest sama. Inni pamiętali, że widzieli wiadomości o jego śmierci, a także przemówienie wdowy po nim.

Broome była zszokowana, że tak duża masa ludzi może tak szczegółowo pamiętać to samo identyczne wydarzenie, które nigdy nie miało miejsca. Zachęcona przez wydawcę swojej książki, stworzyła stronę internetową, aby szerzej opisać to, co nazwała Efektem Mandeli.

Więcej przykładów z życia

Historia Nelsona Mandeli nie jest jedynym przykładem tego typu fałszywej pamięci grupowej. W miarę jak popularność Efektu Mandeli rosła dzięki publikacjom Broome, zaczęły pojawiać się inne grupowe fałszywe wspomnienia.

Henryk VIII jedzący udziec indyka

Ludzie mieli wspomnienie obrazu przedstawiającego Henryka VIII jedzącego udziec indyka, choć żaden taki obraz nigdy nie istniał. Powstały jednak podobne karykatury.

Luke, I Am Your Father

Jeśli widziałeś Gwiezdne wojny: Epizod V – Imperium kontratakuje, prawdopodobnie pamiętasz Dartha Vadera wypowiadającego słynną kwestię: „Luke, jestem twoim ojcem”. Podczas gdy, naprawdę mówi on „Nie, jestem twoim ojcem”. Nie wiedzieć czemu, większość zapamiętała tę pierwszą wersję kwestii.

Położenie Nowej Zelandii

Gdzie jest Nowa Zelandia w stosunku do Australii? Jeśli spojrzysz na mapę, zobaczysz, że jest to południowo-wschodnia część kraju. Istnieje jednak społeczność ludzi, którzy twierdzą, że pamiętają jak Nowa Zelandia była na północnym wschodzie zamiast na południowym wschodzie.

Shazaam

Jednym z najbardziej znanych przykładów Efektu Mandeli jest zbiorowa pamięć o filmie „Shazaam”, w którym w latach 90. wystąpił aktor/komik Sindbad.

W rzeczywistości taki film nie istnieje, choć istniał film dla dzieci o nazwie „Kazaam” i kilka innych zbiegów okoliczności, które mogą pomóc wyjaśnić, w jaki sposób ten film powstał (lub został zapamiętany) w umysłach wielu ludzi.

Możliwe wytłumaczenia

Więc dlaczego ten efekt w ogóle miałby się wydarzyć? Zbadajmy to.

Alternatywne rzeczywistości

Jedna z teorii na temat podstaw efektu Mandeli wywodzi się z fizyki kwantowej i odnosi się do idei, że zamiast jednej linii czasowej wydarzeń, możliwe jest, że alternatywne rzeczywistości lub wszechświaty mają miejsce i mieszają się z naszą linią czasową. W teorii, skutkowałoby to tym, że grupy ludzi miałyby te same wspomnienia, ponieważ linia czasowa została zmieniona, ponieważ przesuwamy się pomiędzy tymi różnymi rzeczywistościami.

Nie oszukujmy się, brzmi to dość absurdalnie. Niestety, idei alternatywnych rzeczywistości nie sposób obalić. Bo jak udowodnić, że te inne wszechświaty na pewno nie istnieją?

To dlatego tak daleko idąca teoria wciąż zyskuje na popularności wśród społeczności związanych z Efektem Mandeli. Nie można udowodnić, że to nie jest realne, więc nie można całkowicie zdyskontować takiej możliwości.

Fałszywe wspomnienia

Bardziej prawdopodobne wyjaśnienie efektu Mandeli wiąże się z fałszywymi wspomnieniami.2 Zanim zastanowimy się, co rozumiemy przez fałszywe wspomnienia, przyjrzyjmy się przykładowi efektu Mandeli, ponieważ pomoże nam on zrozumieć, jak pamięć może być wadliwa (i może prowadzić do opisywanego przez nas zjawiska).

Kim był Aleksander Hamilton? Większość Amerykanów dowiedziała się w szkole, że był on ojcem założycielem Stanów Zjednoczonych Ameryki, ale nie był prezydentem. Jednak, gdy pytamy o prezydentów Stanów Zjednoczonych, wielu ludzi błędnie wierzy, że Hamilton był prezydentem. Dlaczego?

Jeśli weźmiemy pod uwagę proste wyjaśnienie z dziedziny neuronauki, pamięć o Alexandrze Hamiltonie jest zakodowana w tym obszarze mózgu, w którym przechowywane są wspomnienia o prezydentach Stanów Zjednoczonych. Sposób, w jaki ślady pamięciowe są przechowywane, nazywa się engramem, a ramy, w których podobne wspomnienia są ze sobą kojarzone, nazywa się schematem.

Kiedy więc ludzie próbują przypomnieć sobie Hamiltona, uruchamia to neurony pozostające w ścisłym związku ze sobą, przynosząc ze sobą pamięć o prezydentach. (Choć jest to zbyt uproszczone wyjaśnienie, ilustruje ono ogólny proces).

Kiedy wspomnienia są przywoływane, a nie pamiętane doskonale, ulegają wpływom do tego stopnia, że w końcu mogą stać się błędne. W ten sposób pamięć jest zawodna, a nie nieomylna.

Koncepcje związane z pamięcią

Prowadzi to do prawdopodobieństwa, że to problemy z pamięcią, a nie alternatywne wszechświaty, są wyjaśnieniem efektu Mandeli. W rzeczywistości istnieje wiele podtematów związanych z pamięcią, które mogą odgrywać rolę w tym zjawisku.

Oto kilka możliwości, które warto rozważyć:

• Konfabulacja: Konfabulacja polega na tym, że twój mózg wypełnia luki, których brakuje w twoich wspomnieniach, aby nadać im większy sens. To nie kłamanie, a raczej przypominanie sobie szczegółów, które nigdy nie miały miejsca. Konfabulacja ma tendencję do nasilania się wraz z wiekiem.
• Wprowadzające w błąd informacje po zdarzeniu: Informacje, których dowiadujemy się po zdarzeniu mogą zmienić naszą pamięć o nim. Dotyczy to subtelnych informacji o zdarzeniu i pomaga wyjaśnić, dlaczego czasem zeznania naocznych świadków są różne.
• Priming: Opisuje czynniki poprzedzające zdarzenie, które wpływają na nasze postrzeganie go. Nazywany również sugestywnością i presupozycją, priming to różnica pomiędzy pytaniem o to, jak niska jest dana osoba, a pytaniem o to, jak wysoka jest dana osoba. Powiedzenie: „Czy widziałeś czarny samochód?” zamiast „Widziałeś jakiś samochód?” stanowi subtelną sugestię, która wpływa na reakcję i pamięć.
  W istocie, wspomnienia są wrażliwymi bitami informacji przechowywanymi w mózgu, które z czasem mogą ulec zmianie. Choć zakładamy, że nasze wspomnienia są dokładne, niekoniecznie tak jest.

Wpływ Internetu

Nie należy lekceważyć roli Internetu we wpływie na wspomnienia mas. Prawdopodobnie nie jest przypadkiem, że rozważania na temat efektu Mandeli nasiliły się w epoce cyfrowej.

Internet to potężny sposób na rozpowszechnianie informacji, a wraz z nim pojawia się możliwość rozpowszechniania błędnych i fałszywych przekonań. Ludzie zaczynają wtedy tworzyć społeczności oparte na tych fałszywkach, a to, co kiedyś było w sferze wyobraźni, zaczyna wydawać się faktem.

W rzeczywistości, w dużym badaniu ponad 100 000 historii wiadomości omawianych na Twitterze, przeprowadzonym na przestrzeni 10 lat, wykazano, że fake newsy i plotki za każdym razem wygrywały (w liczbie udostępnień i reakcji) z prawdą o około 70%. Nie było to również wynikiem manipulacji lub botów – prawdziwe, zweryfikowane konta prawdziwych ludzi były odpowiedzialne za rozpowszechnianie fałszywych informacji w znacznie większym stopniu niż prawdy.

Ta koncepcja szybkości, z jaką fałszywe informacje rozprzestrzeniają się w Internecie, może pomóc w wyjaśnieniu efektu Mandeli.

Ponieważ każda osoba dzieli się swoim doświadczeniem lub wspomnieniem jakiegoś wydarzenia, te fałszywe wspomnienia mogą wpływać na wspomnienia innych ludzi, ubarwiając je w ten sposób, by pamiętali wydarzenia w ten sam sposób.

Wyjaśnienie to jest poparte dowodami na to, że wielokrotne zapamiętywanie czegoś buduje zaufanie do tej pamięci, nawet jeśli z czasem staje się ona coraz bardziej niedokładna. W miarę jak coraz więcej osób podawało nieprawdziwe szczegóły, stawały się one włączane do wspomnień innych ludzi jako fakty i umacniały ich przekonanie, że są one poprawne.

Podsumowanie

Efekt Mandeli jest nadal gorąco dyskutowany, pomimo rozsądnych dowodów na to, że bardziej prawdopodobne jest wyjaśnienie go w kategoriach zawodności ludzkiej pamięci niż jakiejś formy równoległych wszechświatów.

Oczywiście, nadal nie wiemy wszystkiego. Wraz z pojawianiem się coraz większej liczby przypadków efektu Mandeli, być może więcej badań nad jego pochodzeniem rzuci światło na przyczyny tego ciekawego zjawiska.